Selen

Selen odkrył J. J. Berzelius w 1817 roku, jego nazwa pochodzi od greckiego słowa – selene, oznaczającego księżyc, ponieważ zawsze występuje razem z tellurem, a tellus znaczy ziemia. Stanowi on jeden z niezbędnych do życia mikroelementów choć do drugiej połowy XX wieku, kiedy odkryte zostały jego istotne funkcje uznawany był za pierwiastek toksyczny.

Selen wykazuje unikalną właściwość tworzenia selenoprotein, które pełnią kluczowe funkcje w systemie antyoksydacyjnym organizmu. Szczególnie istotna jest jego rola w enzymie peroksydazie glutationowej, która stanowi pierwszą linię obrony przed stresem oksydacyjnym. Ten mechanizm wyjaśnia szerokie spektrum działania selenu w organizmie.

Najnowsze badania ujawniają fascynujący mechanizm działania selenu w regulacji odpowiedzi immunologicznej. Pierwiastek ten nie tylko zwiększa produkcję przeciwciał, ale również moduluje aktywność komórek NK (Natural Killer) i limfocytów T. Jego właściwości przeciwnowotworowe wiążą się z indukcją apoptozy w komórkach nowotworowych i hamowaniem angiogenezy.

Funkcje selenu

Selen jest niezwykle ważnym składnikiem diety szczególnie w okresie jesienno – zimowym, kiedy wokół jest sporo bakterii oraz wirusów. Selen wraz z witaminą E wzmacnia układ odpornościowy, poprzez zwiększenie ilości przeciwciał. Inne istotne funkcje selenu to:

• chroni błony komórkowe przed działaniem wolnych rodników,
• poprawia stan oczu, skóry i włosów
• chroni przed chorobami serca i układu krążenia,
• pomaga w usuwaniu metali ciężkich,
• zapobiega stanom zapalnym,
• zapobiega stanom nowotworowym i zmniejsza ryzyko raka u palaczy,
• korzystnie wpływa na potencję i popęd seksualny u mężczyzn.

Niedobór selenu

Odpowiednia dieta zapewnia właściwy poziom selenu w ludzkim organizmie, jedank w wyniku niedoborów selenu może dojść do:

• zmniejszenia sprawności układu odpornościowego,
• problemów sercowo – naczyniowych,
• dolegliwości mięśniowych i stawowych,
• wystąpienia zmian nowotworowych,
• pojawienia się starczych plam,
• spadku płodności u mężczyzn.

Nadmiar selenu

Powszechnie uznaje się, że przekroczenie dawki 400 [µg] (mikrogram) na dobę może wywołać zatrucia. Jednak w przypadku stosowania naturalnych preparatów z selenem nawet 800 [µg] (mikrogram) może nie być toksyczne dla organizmu. Nadmiar selenu może objawiać się:

• uszkodzeniem skóry i paznokci,
• puchnięciem palców,
• wymiotami,
• łysieniem.

Znaczenie w medycynie prewencyjnej

W kontekście profilaktyki zdrowotnej, selen wykazuje szczególne znaczenie w prewencji chorób sercowo-naczyniowych i nowotworowych. Interesujące są badania wskazujące na jego rolę w ochronie przed szkodliwym działaniem metali ciężkich i innych ksenobiotyków. Ta właściwość czyni go istotnym elementem strategii detoksykacji organizmu.

Występowanie selenu w środowisku wykazuje znaczące różnice geograficzne, co przekłada się na zróżnicowane ryzyko niedoborów w różnych populacjach. Szczególnie interesujące są badania nad biofortyfikacją roślin uprawnych w selen oraz nowymi formami suplementacji, uwzględniającymi biodostępność i bezpieczeństwo stosowania.

Źródła selenu

Dzienne zapotrzebowanie na selen w [µg] (mikrogram):

• dzieci (1 – 3 lata) – 20 [µg],
• dzieci (3 – 6 lat) – 20 [µg],
• dzieci (6 – 10 lat) – 30 [µg],
• młodzież – od 45 do 70 [µg],
• dorośli – od 60 do 70 [µg],
• kobiety II połowa ciąży – 65 [µg] i kobiety karmiące – 75 [µg].

Zawarość selenu w produktach spożywczych zależy od ilości tego pierwiastka w glebach i wodzie. Gleby w Polsce uważane są za ubogie w zawartość selenu. Duże ilości selenu znajdziemy produktach zbożowych i warzywach strączkowych. Sporo jest też w rybach morskich i nieoczyszczonej soli morskiej lub kopalnej.