Choroby autoimmunologiczne stanowią jedno z największych wyzwań współczesnej medycyny. Charakteryzują się one nietypowym zachowaniem układu odpornościowego, który zamiast chronić organizm, rozpoczyna atak na własne tkanki i narządy. Ta grupa schorzeń, obejmująca około stu różnych jednostek chorobowych, dotyka coraz większej liczby osób na świecie, stawiając przed specjalistami trudne pytania dotyczące przyczyn, diagnostyki i skutecznych metod leczenia.
Choroby autoimmunologiczne należą do tych dolegliwości, o których nadal niewiele wiemy. Nieznane są ich dokładne przyczyny ani skuteczny sposób leczenia. Pojawiają się wtedy, gdy układ odpornościowy zaczyna omyłkowo atakować własne tkanki i komórki. Organizm stopniowo wyniszcza sam siebie.
Układ immunologiczny (odpornościowy) składa się z komórek oraz substancji chemicznych, które mają za zadanie walczyć z bakteriami, wirusami, grzybami i innymi zagrożeniami dla organizmu. Dzięki niemu możliwe jest uniknięcie infekcji oraz stanów zapalnych. Odporność wspomaga też prawidłowe funkcjonowanie niektórych narządów, głównie śledziony, migdałków, naczyń chłonnych. Niestety zdarza się, że organizm przez przypadek zaczyna atakować i niszczyć własne tkanki. W ten sposób pojawiają się choroby autoimmunologiczne.
Nieznani sprawcy
Naukowcy zliczyli około stu chorób autoimmunologicznych. Dolegliwości te dotyczą różnych sfer ciała i mają odmienne objawy. Łączy je jedno: nieznany jest ich sposób wyleczenia. Krąży również wiele teorii na temat tego, skąd się dokładnie biorą. Według niektórych przyczyną może być zespół nieszczelnego jelita, inni stawiają na uwarunkowania genetyczne. Są i tacy, którzy winą obarczają niewłaściwy styl życia, czyli złą dietę, przemęczenie, brak ruchu, stres, używki, zanieczyszczenia środowiska oraz konserwanty zawarte w żywności.
Do chorób autoimmunologicznych zalicza się wiele dolegliwości. Do najbardziej znanych należą: niektóre nowotwory, cukrzyca typu 1, celiakia, Hashimoto, stwardnienie rozsiane, łuszczyca, zapalenia jelit, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy i inne. Nie można zapomnieć także o chorobie Addisona, miasteni, sarkoidozie, bielactwie i łysieniu plackowatym. Poniżej znajduje się krótki opis najczęściej występujących dolegliwości układu odpornościowego.
Cukrzyca typu 1
W przeciwieństwie do cukrzycy typu 2, typ 1 wynika z nieprawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego. Organizm stopniowo traci możliwość produkcji insuliny, która odpowiada za metabolizm węglowodanów, tłuszczów i białek. Bez odpowiedniego leczenia (głównie polegającego na podawaniu insuliny) dolegliwość ta prowadzi do śmierci. Do najbardziej charakterystycznych objawów zaliczamy obecność glukozy w moczu, zmęczenie, senność, częste pragnienie, silny głód, nudności, utratę wagi.
Stwardnienie rozsiane
Coraz częściej słyszymy się o tej chorobie, ale nadal niewiele o niej wiemy. Układ odpornościowy atakuje system nerwowy, uszkadzając tkankę nerwową. Może prowadzić to do paraliżu, problemów ze wzrokiem czy niedowładu kończyn. Osoba chora stopniowo traci czucie, jest osłabiona i ma problemy z utrzymaniem równowagi. W Polsce na stwardnienie rozsiane cierpi około 30 tys. osób.
Hashimoto
Jest to przewlekłe zapalenie gruczołu tarczowego, czyli najczęstszy typ zapalenia tarczycy. Bardzo trudno ją rozpoznać, zwłaszcza że niejednokrotnie towarzyszy innym chorobom układu odpornościowego. Łatwo ją pomylić z innymi dolegliwościami. Często występuje u osób z niedoczynnością tarczycy.
Łuszczyca
Dolegliwość – zagadka, spędza sen z powiek lekarzom i chorym. Jest to stan zapalny skóry, który może atakować cały organizm, zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz. Przy łuszczycy występuje zbyt szybka produkcja komórek skóry, co skutkuje pojawianiem się na ciele grubej warstwy suchych łusek. Zalecane jest stosowanie specjalnych maści oraz substancji zewnętrznych (złuszczają i usuwają obumarły naskórek), a w niektórych przypadkach podaje się także leki doustne.
Diagnozowanie i leczenie
Choroby autoimmunologiczne dają tak wiele objawów, że trudno je jednoznacznie diagnozować. Szczególnie w początkach ich rozwoju oraz w sytuacjach, gdy atakują różne układy i organy. Jeśli czujemy się zaniepokojeni swoim stanem zdrowia, należy udać się do lekarza. Powinien on przeprowadzić dokładny wywiad medyczny, zbadać organizm, a także zlecić badanie krwi oraz biopsję. Niezbędna będzie także dogłębna obserwacja własnego ciała.
Nie istnieje lek pozwalający na całkowite pozbycie się dolegliwości autoimmunologicznych. Stosuje się jedynie leczenie objawowe, pozwalające na kontrolowanie choroby. W skład tej metody wchodzi stosowanie leków przeciwzapalnych oraz środków przeciwbólowych, fizjoterapia, a także operacje chirurgiczne. Nieocenione może okazać się leczenie niedoborów brakujących substancji, leczenie biologiczne (odbudowuje system immunologiczny) oraz stosowanie leków immunosupresyjnych (zmniejszają funkcjonowanie sytemu odpornościowego).
Jeśli cierpimy na którąś z chorób autoimmunologicznych lub podejrzewamy ich występowanie, nie wahajmy się podjąć specjalistycznego leczenia i wspierać je nie pozwalając na dalsze wyniszczanie organizmu. Ważne jest, by wprowadzić odpowiedni styl życia, czyli zdrową dietę, dużo ruchu, odpoczynek oraz wyeliminowanie nałogów. Poprawi to nasze samopoczucie, a często, załagodzi również skutki choroby. Lepiej zapobiegać, niż leczyć.
Złożoność mechanizmów autoimmunologicznych
Układ immunologiczny to skomplikowana sieć wzajemnych zależności między komórkami, hormonami i przeciwciałami. W przypadku chorób autoimmunologicznych dochodzi do zaburzenia mechanizmów rozpoznawania własnych tkanek, co prowadzi do przewlekłych stanów zapalnych i stopniowej degradacji zaatakowanych organów.
Współczesne teorie patogenezy
Najnowsze badania wskazują na wieloczynnikowe podłoże chorób autoimmunologicznych. Naukowcy zwracają szczególną uwagę na rolę czynników środowiskowych, w tym zanieczyszczeń, stresu oksydacyjnego oraz zaburzeń mikrobioty jelitowej. Coraz więcej dowodów wskazuje również na znaczenie epigenetyki w rozwoju tych schorzeń.
Nowe podejścia terapeutyczne
Współczesna medycyna rozwija innowacyjne metody leczenia, w tym terapie biologiczne i celowane leki immunomodulujące. Szczególną uwagę zwraca się na personalizację leczenia oraz holistyczne podejście do pacjenta, uwzględniające modyfikację stylu życia i diety.
Choroby autoimmunologiczne pozostają jednym z najbardziej skomplikowanych obszarów medycyny. Mimo znaczącego postępu w zrozumieniu ich mechanizmów, nadal stanowią poważne wyzwanie diagnostyczne i terapeutyczne. Kluczem do sukcesu wydaje się być kompleksowe podejście łączące konwencjonalne metody leczenia z odpowiednią modyfikacją stylu życia. Rosnąca świadomość społeczna oraz intensywne badania naukowe dają nadzieję na opracowanie coraz skuteczniejszych metod terapii, które pozwolą pacjentom na lepszą kontrolę nad przebiegiem choroby i poprawę jakości życia.
Piotr Klimasz
