Przełomowe odkrycia w biologii molekularnej otwierają nowe możliwości w walce z rakiem płuca. Badania epigenetyczne i analiza specyficznych markerów molekularnych pozwalają na wczesną diagnostykę i precyzyjne dopasowanie terapii do indywidualnego przypadku pacjenta.
Nowa era w diagnostyce
Wykorzystanie analizy czynników epigenetycznych, w tym metylacji wolnego krążącego DNA i ekspresji miRNAs, stwarza nowe możliwości wczesnego wykrywania raka płuca. Te innowacyjne metody, już sprawdzone w diagnostyce raka jelita grubego, mogą znacząco zwiększyć wykrywalność nowotworów we wczesnych, operacyjnych stadiach.
Terapia celowana molekularnie
Kluczową rolę w leczeniu niedrobnokomórkowego raka płuca odgrywają badania genetyczne, szczególnie analiza genów EGFR i ALK. Inhibitory kinazy tyrozynowej (TKI) stosowane u pacjentów z odpowiednimi mutacjami znacząco poprawiają rokowania, wydłużając czas przeżycia i podnosząc jakość życia chorych.
Przełom we wczesnym wykrywaniu raka płuca
Postęp w dziedzinie biologii molekularnej nie pozostaje bez wpływu na możliwości diagnozowania i prognozowania raka płuca. Wykorzystanie specjalistycznego badania czynników epigenetycznych (tj. metylacji wolnego krążącego DNA, oceny ekspresji miRNAs) może być użyteczne w kwalifikowaniu osób z największym ryzykiem zachorowania na raka płuca do badań przesiewowych. W prosty sposób może to przyczynić się do zwiększenia odsetka wykrywalności chorych we wczesnych, operacyjnych stadiach niedrobnokomórkowego raka płuca (NDRP). Podpisy molekularne oparte na analizie zjawisk epigenetycznych mogą w przyszłości być wykorzystane do wczesnej diagnostyki raka płuca, podobnie jak już teraz wykorzystuje się to odkrycie w diagnostyce raka jelita grubego i odbytnicy. Analiza czynników epigenetycznych oraz ekspresji wielu genów stanowi cenne, chociaż dość kosztowne, narzędzie umożliwiające precyzyjne rokowanie u chorych operowanych z powodu NDRP.
Celna diagnoza = dłuższe życie
Badania genetyczne DNA komórek nowotworowych umożliwiły wykrycie wielu czynników predykcyjnych, niezbędnych we właściwej kwalifikacji chorych do leczenia ukierunkowanego molekularnie. Z tego powodu znacząco poprawiła się jakość i długość życia chorych w zaawansowanym stadium nowotworu. Zastosowanie TKI (inhibitorów kinazy tyrozynowej) w I linii leczenia u chorych
z mutacją aktywującą gen EGFR wobec klasycznej chemioterapii przyniosło skutek w postaci wyższego odsetka odpowiedzi terapeutycznych, poprawy jakości życia, wydłużenia czasu wolnego od progresji oraz wydłużenie czasu przeżycia całkowitego.
Kluczowa rola genów w leczeniu chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca
Zastosowanie leku celowanego molekularnie wymaga określenia, czy u danego pacjenta występuje zaburzenie, na które lek działa. W leczeniu chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca stosuje się badanie dwóch genów: mutacji w genie EGFR oraz rearanżacji genu ALK. Brak mutacji genu EGFR może oznaczać, że dalsze badania wykażą zaburzenie w postaci fuzji genu EML4 z genem ALK.
Nieprawidłowości genu EGFR oznaczają silną ekspresję białka receptora naskórkowego czynnika wzrostu (HER-1/EGFR). Leki, które działają bezpośrednio na to białko (kinazę), blokując rozrost komórek nowotworowych (zatrzymując ich podział), spowalniają rozwój choroby, wydłużają życie osób chorych na raka płuca.
Nieprawidłowości w genie ALK polegają na fuzji genów ALK i EML4. W normalnej sytuacji gen ALK nie powoduje zaburzeń, ale po połączeniu z genem EML4 następuje nieograniczona produkcja białka ALK, która prowadzi do rozwoju raka. By zablokować rozwój raka, trzeba zahamować produkcję tego białka.
Diagnostykę do leczenia inhibitorami kinazy tyrozynowej EGFR należy wykonywać po indywidualnej ocenie stanu chorego i wskazań klinicznych u chorych z guzem o utkaniu innym niż płaskonabłonkowe niezależnie od stopnia zróżnicowania histologicznego, pochodzenia materiału z guza pierwotnego lub przerzutu. Diagnostyka może być prowadzona zarówno w oparciu o materiał tkankowy, jak i cytologiczny, natomiast wybór reprezentatywnego materiału do oznaczenia mutacji genu EGFR powinien być dokonywany przez patomorfologa.
Badanie rearanżacji genu ALK wykonane u chorych na raka gruczołowego płuca jest podstawą w kwalifikacji do terapii za pomocą inhibitorów kinazy tyrozynowej (IKT) ALK. W 2012 roku w UE został zarejestrowany nowy lek dla chorych z rearanżacją w genie ALK do terapii II linii.
Piotr Klimasz
