Anafilaksja – groźna reakcja alergiczna

Czym jest anafilaksja i jak się objawia?

Anafilaksja to nagła, potencjalnie zagrażająca życiu reakcja alergiczna całego organizmu. Pojawia się, gdy układ odpornościowy gwałtownie reaguje na konkretny alergen, uwalniając do krwiobiegu duże ilości substancji chemicznych. Te substancje mogą w krótkim czasie doprowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, który bez odpowiedniej pomocy może zakończyć się śmiercią. Objawy zwykle rozwijają się bardzo szybko, w ciągu kilku minut do godziny po kontakcie z alergenem. Najczęściej obserwuje się problemy z oddychaniem, obrzęk gardła i języka, świszczący oddech oraz zawroty głowy. Mogą również wystąpić przyspieszone tętno, spadek ciśnienia krwi, wysypka, świąd skóry, a także nudności i wymioty.

Najczęstsze przyczyny i czynniki ryzyka

Anafilaksja może być wywołana przez różne czynniki, ale najczęstszymi przyczynami są pokarmy, szczególnie orzechy, skorupiaki, jaja i mleko. Znaczącą grupę alergenów stanowią również leki, zwłaszcza antybiotyki i środki przeciwbólowe. Jad owadów, szczególnie pszczół i os, także często wywołuje reakcje anafilaktyczne. Do innych powszechnych przyczyn należą lateks oraz środki kontrastowe stosowane w diagnostyce medycznej. Osoby, które już doświadczyły reakcji anafilaktycznej, są bardziej narażone na kolejne epizody, dlatego powinny zachować szczególną ostrożność.

Pierwsza pomoc i profilaktyka

W przypadku wystąpienia anafilaksji kluczowe znaczenie ma szybkie działanie. Pierwszym krokiem powinno być natychmiastowe wezwanie pomocy medycznej. Jeśli pacjent posiada auto-strzykawkę z adrenaliną, należy ją niezwłocznie podać. Do czasu przybycia ratowników medycznych należy ułożyć chorego w pozycji bezpiecznej i monitorować jego funkcje życiowe. W ramach profilaktyki osoby z ryzykiem anafilaksji powinny unikać kontaktu ze znanymi alergenami, nosić bransoletkę informacyjną o swoim schorzeniu oraz zawsze mieć przy sobie przepisany auto-strzykawkę z adrenaliną. Regularne konsultacje z alergologiem są również niezbędnym elementem profilaktyki, pozwalającym na odpowiednie monitorowanie stanu zdrowia i dostosowanie leczenia.

Jak pokazują wyniki raportu „Stan informacji o anafilaksji” , zaledwie 10% z nas wie, jak należy się zachować, kiedy osoba w swym towarzystwie zaczyna się dusić i skarży się na swędzącą skórę, a takie objawy mogą mówić o początku reakcji anafilaktycznej. Eksperci Kampanii „Przygotuj się na wstrząs!” opracowali pierwsze w Polsce wytyczne, które pomogą zarówno lekarzom, jak również laikom bez wiedzy medycznej, w grze o dobre życie.
Eksperci stanęli w obliczu trzech głównych problemów związanych z anafilaksją. Pierwszy to niska świadomość społeczna. Drugi to niedoszacowanie częstości występowania anafilaksji. Trzeci to trudność w rozpoznaniu anafilaksji przez samych lekarzy. Kluczową rolę, zdaniem prof. Jerzego Kruszewskiego, Konsultanta Krajowego w dziedzinie alergologii, należy przypisać zatem edukacji społeczeństwa na temat pierwszej pomocy w anafilaksji.

Według ekspertów, reakcję świadków zdarzenia i pomoc osobie we wstrząsie można sprowadzić do 3 prostych kroków. Prof. Barbara Rogala (Kierownik Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych, Alergologii i Immunologii Klinicznej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach) podpowiada: jeśli zauważysz u chorego poniższe objawy, reaguj natychmiast! Objawy anafilaksji to: swędząca pokrzywka, obrzęk ust i/lub języka, chrypka, duszność, kaszel, świsty oddechowe, nudności, kurczowe bóle brzucha, biegunka, zawroty głowy, osłabienie aż do omdlenia.

Co zrobić? Jak pomóc?

Krok 1
Adrenalina do samodzielnego stosowania – wstrzyknąć sobie domięśniowo lub umożliwić choremu samodzielnie wstrzyknięcie.

Krok 2
Koniecznie wezwać pogotowie ratunkowe (tel. 999, 112).

Krok 3
Wezwać pomoc (najbliższą osobę z otoczenia).

„Trzeba pamiętać, że ratowanie ludzi jest proste, a nasza bezczynność może kogoś kosztować życie”

– powiedział Marcin Gizicki, koordynator sekcji ratownictwa Fundacji Inicjatyw Społecznych, ratownik medyczny na Szpitalnym Oddziale Ratunkowym Regionalnego Szpitala Specjalistycznego im. dr. Władysława Biegańskiego w Grudziądzu.

Podobne, choć bardziej szczegółowe wytyczne powstały z dbają o lekarzach podstawowej opieki zdrowotnej. Jak zaznacza prof. Bolesław Samoliński (Kierownik Zakładu Profilaktyki Alergologii i Immunologii Klinicznej Samodzielnego Centralnego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie i prezes Polskiego Towarzystwa Alergologicznego), podanie adrenaliny w pierwszych chwilach po wystąpieniu objawów wstrząsu anafilaktycznego to krok, który umożliwia nam zyskać bezcenny czas do przyjazdu pogotowia. Anafilaksja jest bowiem zjawiskiem o dynamicznym przebiegu, którego stopnia intensywności nie da się nigdy przewidzieć.

Wytyczne dla pacjentów dostępne będą do ściągnięcia w postaci pliku pdf na stronie kampanii www.odetchnijspokojnie.pl . Dystrybuowane będą również bezpośrednio do pacjentów i specjalistów, w celu propagowania wiedzy, która może uratować czyjeś życie.
Ambasadorka kampanii, Dorota Wellman, sama przyznaje, że ma w torebce strzykawkę z preparatem przeciwwstrząsowym, ponieważ jest uczulona na jad owadów.

„Trzeba mówić głośno o wstrząsie anafilaktycznym. Musimy wiedzieć, co grozi nam i innym, jeśli go doznamy. Tak, jak bardzo wiemy o pierwszej pomocy, tak samo dużo powinniśmy wiedzieć o wstrząsie alergicznym. Jeśli będziemy wiedzieli, jak pomóc, będziemy mogli uratować swoje lub czyjeś życie” – tłumaczy Ambasadorka.

„Przygotuj się na wstrząs!” to ogólnopolski program edukacyjno-informacyjny, objęty patronatem Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, dotyczący problemu anafilaksji. Celem Programu jest edukacja społeczeństwa, pacjentów a ich rodzin na temat przyczyn anafilaksji oraz zasad działania w sytuacji wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego. Kampania ma pomóc w dużym i trafnym rozpoznawaniu objawów, w poprawnym określaniu czynników wywołujących a w prawidłowym udzieleniu pomocy osobie we wstrząsie.

W pracach nad wytycznymi udział wzięli:

• prof. dr hab. Jerzy Kruszewski, Kierownik Kliniki Chorób Infekcyjnych i Alergologicznych w Wojskowym Instytucie Medycznym, Konsultant Krajowy w dziedzinie alergologii,
• prof. dr hab. Bolesław Samoliński, Kierownik Zakładu Profilaktyki Alergologii i Immunologii Klinicznej Samodzielnego Centralnego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie, prezydent Polskiego Towarzystwa Alergologicznego,
• prof. dr hab. Barbara Rogala, Ordynator Oddziału Alergologii i Immunologii Klinicznej oraz Kierownik Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych, Alergologii i Immunologii Klinicznej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach,
• prof. dr hab. Piotr Kuna, Dyrektor Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego Nr 1 im. Norberta Barlickiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi,
• dr hab. Ewa Cichocka – Jarosz, Specjalista pediatrii i alergologii, Klinika Chorób Dzieci Katedry Pediatrii UJ Wydziału Lekarskiego w Krakowie,
• dr Łukasz Błażowski, Ordynator Oddziału Pediatrii i Alergologii Szpitala Specjalistycznego w Jaśle,
• mgr Marcin Gizicki, Ratownik medyczny Szpitala Specjalistycznego im. dr. Władysława Biegańskiego w Grudziądzu,
• mgr Krzysztof Samoliński, Doktorant, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, ratownik medyczny.